Το κιτς στην εσωτερική διακόσμηση

Καλλιτεχνικό έργο ή σκουπίδια; Η εικόνα με το σεμεδάκι πάνω από την τηλεόραση και από πάνω το αγαλματάκι με την Αφροδίτη της Μήλου είναι εικόνα τόσο ζεστή, είναι όμως και αθώα; Το κιτς είναι μεγάλη υπόθεση και σίγουρα όχι προσωπική.

Η λέξη Κιτς ετυμολογικά προέρχεται από την γερμανική ιδιωματική έκφραση kitschen, που σημαίνει βάφω, αλείφω, πασαλείβω. Στην κατηγορία της τέχνης το επίθετο κιτς χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει το ευτελές, το φθηνό και το κακόγουστο. Ο όρος κιτς εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Γαλλία την δεκαετία του 60, σχεδόν έναν αιώνα μετά από την εμφάνιση του στην Γερμανία. Στη γαλλική απόδοση του περίφημου δοκιμίου του Xέρμαν Mπροχ, η λέξη «Kitsch» είναι μεταφρασμένη ως «τέχνη του ευτελούς» («art de pacotille»). Πρόκειται για παρερμηνεία γιατί ο Mπροχ αποδεικνύει πως το κιτς είναι άλλο πράγμα και όχι απλώς ένα έργο κακού γούστου..

Στην πάροδο των χρόνων το κιτς διείσδυσε σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης έκφρασης, στην λογοτεχνία, στην τέχνη και στην κουλτούρα γενικότερα. Άρχισε με την επικράτηση του ναζισμού και σταλινισμού, σχεδόν ταυτόχρονα (στην δεκαετία του ΄30) και εδραιώθηκε στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Τα απομεινάρια αυτών των ολοκληρωτικών καθεστώτων τα γευόμαστε δυστυχώς καθημερινά μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα.

Οι κρυμμένοι θησαυροί στο Μοναστηράκι (πηγή: katitooraion.blogspot.com)

Ερμηνεία
Είναι σίγουρο λοιπόν ότι η λέξη κιτς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αισθητική. Που όμως πρέπει να τραβήξουμε την κόκκινη γραμμή, για να ξεχωρίζουμε τι είναι κιτς και τι όχι; Η διαχωριστική γραμμή που κρατούσε κάποτε μακριά την πρωτοπορία από το κιτς μοιάζει όλο και περισσότερο συγκεχυμένη. Σύμφωνα πάντως με τον Μίλαν Κούντερα το κιτς δεν εκφράζει μόνο την τέχνη του ευτελούς.

Όπως γράφει:
Υπάρχει η κιτς συμπεριφορά. Η στάση κιτς. Η ανάγκη –κιτς (Kitschmensch): η ανάγκη να κοιτάζεσαι στον παραμορφωτικό καθρέφτη της ωραιοποίησης και να αναγνωρίζεις το πρόσωπο σου συγκινημένος από ικανοποίηση… Η λέξη κιτς υποδηλώνει τη στάση του ανθρώπου που θέλει πάση θυσία να αρέσει στους περισσότερους. Για να είναι αρεστός, πρέπει να επιβεβαιώσει όλα όσα ο κόσμος θέλει να ακούσει, πρέπει να είναι στην υπηρεσία της κοινοτυπίας…

Για να κατανοήσουμε τον όρο κιτς καλύτερα πρέπει να εξετάσουμε την ουσία του θέματος και όχι τόσο τα αποτελέσματα. Στην βάση του, το κιτς είναι έκφραση, δηλαδή μήνυμα. Γιατί όμως κάτι το παράταιρο, το αλλοιωμένο, αγαπήθηκε τόσο πολύ από τα πλήθη; Η απάντηση είναι απλή και βασίζεται στα ανθρώπινα ένστικτα. Όλα ξεκίνησαν μετά την βιομηχανική εποχή όπου ο μέσος άνθρωπος ήθελε να μιμηθεί τρόπους και στάσεις ζωής άλλων κοινωνικών στρωμάτων και εποχών. Η ανάγκη αυτή δεν άργησε να γίνει ένας τρόπος κέρδους και εξουσίας για κάποιους. Για να μην ξεφύγουμε από το θέμα της διακόσμησης και για να μείνουμε στο σήμερα δεν θα αναφερθούμε στα κινήματα ανά τον κόσμο που επηρέασαν με την στάση τους και τροφοδότησαν την κιτς έκφραση.

Μεθυστικά αλλόκοτο γλυπτό (πηγή: thetimes.co.uk)

Σήμερα, όσον αφορά την διακόσμηση του σπιτιού, αν αναλογιστούμε ότι μια ελληνική μέση οικογένεια μέσα στο σπίτι χρησιμοποιεί το σαλόνι δυο ή τρείς φορές τον χρόνο, για να προβάλει τον ακριβό καναπέ ή την τεράστια ξύλινη σκαλιστή βιτρίνα με τα ασημικά και τα μπιμπελό, χρησιμοποιώντας τουλάχιστον 30 τετραγωνικά μέτρα από τον εσωτερικό χώρο είναι πραγματικά απορροίας άξιο. Αυτό είναι ένα καθαρό παράδειγμα για την τεράστια δύναμη που έχει το κιτς. Μην βιαστείτε όμως να κατηγορήσετε την ελληνίδα νοικοκυρά που χαίρεται ανυποψίαστη με αυτήν της την συμπεριφορά.

Η δύναμη της συνήθειας και το πέρασμα από γενιά σε γενιά μιας τέτοιας αισθητικής συμπεριφοράς το κάνει σχεδόν αδύνατο να σταματήσει απότομα. Η αλλαγή θέλει χρόνια και κόπο. Αυτή η στρεβλή μίμηση της πολυτέλειας μέσα στο σπίτι δεν μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο αν αλλάξουμε τα έπιπλα ή την διαρρύθμιση γενικότερα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την αξία των αντικειμένων, τόσο την πρακτική όσο και την συναισθηματική. Να μην επηρεαζόμαστε από τα μεγέθη, τα χρώματα ή τις μορφές των αντικειμένων και να γνωρίζουμε ότι τα αντικείμενα δεν πρεσβεύουν κάποια ανώτερη αξία αν εμείς οι ίδιοι δεν ζούμε μέσα σε αυτή.

Μια κιτς ατμόσφαιρα είναι σίγουρα μια ευχάριστη ατμόσφαιρα (φώτο αριστερά: IOANA CASAPU / rufflesforbreakfast.com) // Δείγματα λαϊκής τέχνης του Μεξικού (φώτο δεξιά: mexicoimportarts.com.au)

Συμπέρασμα
Το Κιτς είναι η αποτυχημένη στάση αισθητικής ανωτερότητας και αναβάθμισης (του χώρου, της τέχνης, της συμπεριφοράς), και σε πολλές των περιπτώσεων εσκεμμένη προσπάθεια νοθείας, κρίσεων και αντιλήψεων. Το Κιτς τροφοδοτεί την ματαιοδοξία μας, αφού δεν απαιτεί παιδεία και άσκηση, όμως στο πέρασμα του χρόνου ένα περιβάλλον αλλοιωμένο αισθητικά, είναι σίγουρο ότι θα επιδράσει στο γούστο μας και θα σταθεί εμπόδιο στον γνήσιο αυθορμητισμό της αισθητικής μας αντίληψης και μακροπρόθεσμα του χαρακτήρα μας…

Βιβλιογραφία
«H τέχνη του μυθιστορήματος», Mίλαν Kούντερα, μτφρ. Φίλιππος Δρακονταειδής, Eστία, 1989.
«Λεξικό λογοτεχνικών όρων», Αργύρης Ματακιάς, Εκδόσεις Πελεκάνος, 2005
«Έννοιες της Μοντέρνας Τέχνης» επιμέλεια Νίκος Στάγκος, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2003
«Κάτι το Ωραίον – Μια περιήγηση στην νεοελληνική κακογουστιά», Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Πολύτυπο, 1984