Η ιστορία, η φιλοσοφία και η τέχνη του.

 

Ο όρος bonsai στα ιαπωνικά (盆栽) και pen-tsai στα κινέζικα, κατά λέξη σημαίνει «δέντρο σε δίσκο» και περιγράφει γενικότερα την τέχνη που αφορά στην καλλιέργεια και δημιουργία μικρογραφίας γηραιών δένδρων σε ρηχές γλάστρες με μέγεθος από 5-10 εκ. έως και 1 μ.

Τα bonsai ξεκίνησαν από κινέζους μοναχούς τον 6ο – 7ο αιώνα μ.Χ. και από τα μοναστήρια τους πέρασαν στις αυλές των ανακτόρων, ως επιθυμία των αριστοκρατών να έχουν τη φύση σε μικρογραφία εν οίκω. Μαζί με τη διάδοση του βουδισμού μεταδόθηκε και η τέχνη των μπονσάι στους Ιάπωνες στην περίοδο Kamakura (1185 – 1333) και αποτέλεσε για την αριστοκρατική τάξη ένδειξη πλούτου, γοήτρου και κληρονομιάς από γενιά σε γενιά. Σταδιακά αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ιαπωνικής κουλτούρας και φιλοσοφίας, ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον ουρανό και την γη, συνεισφέροντας ολιστικά στην αρμονία ατόμου, ψυχής και φύσης. Μετά την μακροχρόνια πολιτιστική απομόνωση των Ιαπώνων και από τα μέσα του 19ου αιώνα τα μπονσάι μαθεύτηκαν εκτός Ιαπωνίας κυρίως από τους δυτικούς ταξιδιώτες και εκτέθηκαν και θαυμάστηκαν από το δυτικό κόσμο στις πρώτες εκθέσεις στην Ευρώπη που πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι το 1878 και στο Λονδίνο το 1909.

 

 

Είναι πλέον ιδιαίτερα δημοφιλή παγκοσμίως με συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση και γενικά αποτελούν σημείο αναφοράς της μινιμαλιστικής διακόσμησης. Οι Ιάπωνες εξέλιξαν την τέχνη των μπονσάι σε αυτό που ξέρουμε σήμερα, αφαιρώντας οτιδήποτε περιττό και κρατώντας τα απαραίτητα στοιχεία για να επιτύχουν ομορφιά μέσα όμως από τις ατέλειες και την παραμόρφωση που προσδίδει ο χρόνος. Τα πρώτα δένδρα που χρησιμοποιήθηκαν στην Ασία ήταν yamadori, δηλαδή δένδρα που μεγάλωσαν στη φύση σε αντίξοες συνθήκες και νανοποιήθηκαν, όπως πεύκα, σφενδάμια, κέδροι, άγριες αζαλέες αλλά πλέον χρησιμοποιούνται πολλά φυτωριακά είδη που διαμορφώνονται με ειδικές τεχνικές και συνεχόμενη φροντίδα.

 

 

Ανάλογα με τη χώρα καλλιέργειας είναι πολύ διαδεδομένα πλέον τα γηγενή ενδημικά είδη, όπως οι ελιές, οι σχίνοι, οι κουμαριές και τα κυπαρίσσια που ευδοκιμούν τα μέγιστα στο μεσογειακόκλίμα με άριστο αισθητικό αποτέλεσμα. Προτιμούνται κυρίως μικρόφυλλα είδη δένδρων ώστε με την διαμόρφωση σε μπονσάι να επιτελείται ισορροπία μεγέθους δένδρου και φύλλων και καλλιεργούνται απαραίτητα σε εξωτερικό χώρο όπως τα περισσότερα δένδρα. Αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο κάθε ιαπωνικού ζεν κήπου και τοποθετούνται σε εμφανή σημεία που συνήθως είναι ορατά από το εσωτερικό του σπιτιού προς καθημερινή ευχαρίστηση των ιδιοκτητών κάθε εποχή του χρόνου. Στο πλαίσιο της παραδοσιακής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων τα μπονσάι εκτίθενται και εντός σπιτιού, για περιορισμένο όμως χρονικό διάστημα, σε ειδική ξύλινη υπερυψωμένη εσοχή (tokonoma) που μπορεί να έχει χάσει τον αρχικό θρησκευτικό της χαρακτήρα  αλλά χρησιμοποιείται ως κομβικό και απαραίτητο σημείο του χώρου διαβίωσης.

 

Στις tokonoma εκτίθενται όσο το δυνατόν λιγότερα στοιχεία διακόσμησης, για να εστιάζεται το βλέμμα του επισκέπτη σ’ αυτά. Περιλαμβάνονται bonsai, suiseki (πέτρες σμιλεμένες από τη φύση που μοιάζουν με τοπία ή φιγούρες σε ξύλινες βάσεις – daiza ή suiban), kusamono (συνοδευτικά φυτά μινιατούρες) και scroll (μεταξωτά ή χάρτινα πανό με ζωγραφικά έργα ή καλλιγραφίες ποιημάτων) με συγκεκριμένο συνδυασμό για να επιτευχθεί ισορροπία. Οι παρουσιάσεις των διακοσμητικών αυτών στοιχείων γίνονται σε προκαθορισμένο ύψος αλλά και πλάτος και βάθος για να είναι ορατά από μία δεδομένη απόσταση, ενώ για επιδείξεις σε εκθέσεις ή κάποιο ξενοδοχείο δεν ισχύει το ίδιο.

 

Τα έργα τέχνης αλλάζουν συχνά για να ταιριάζουν με την εποχή και την περίσταση, δηλαδή εκτίθενται παροδικά, αντίθετα με τη συνήθεια της δυτικής διακόσμησης που θέλει να επιλέγονται για παράδειγμα πίνακες ζωγραφικής σε μόνιμες θέσεις για χρόνια στους τοίχους των σπιτιών. Στο παραδοσιακό ιαπωνικό σπίτι ή το σύγχρονο σπίτι που περιέχει ένα δωμάτιο ιαπωνικού στυλ (washitsu) είναι η κενότητα και ο αποκλεισμός των πολλών μη ουσιωδών στοιχείων στη διακόσμηση (lessismore) που επιτρέπει στο μάτι να παρατηρήσει πιο εύκολα και στη συνέχεια να χαλαρώσει ατενίζοντας την τέχνη που περιέχεται στο tokonoma με έμφαση στο εποχιακό και συχνά υπεραιωνόβιο bonsai που είναι ζωντανό έργο τέχνης. Χρησιμοποιούνται ειδικά ξύλινα χαμηλά τραπεζάκια για την τοποθέτηση και επίδειξη των bonsai με τα μαύρα, λακαρισμένα υλικά να θεωρούνται ότι βρίσκονται στο ύψιστο επίπεδο επισημότητας.

 

Η γενική φιλοσοφία των μπονσάι (bonsainokokoro) καλλιεργεί μαζί με τα δένδρα,την σκέψη, την φαντασία και την υπομονή, καθώς ένα δέντρο για να διαμορφωθεί σε μπονσάι απαιτεί συνεχή ασχολία σε βάθος χρόνου και αλλάζει συνέχεια μορφή γιατί σαν ζωντανό έργο τέχνης δεν τελειώνει ποτέ. Αυτή είναι η μαγεία των μπονσάι και αποζημιώνει προσφέροντας στιγμές εσωτερικής ηρεμίας και γαλήνης στους λάτρεις της ιδιαίτερης αυτής τέχνης.

Ευχαριστούμε θερμά για το υλικό την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι. Για περισσότερες πληροφορίες για την τέχνη του μπονσάι επισκεφτείτε την επίσημη σελίδα της Ελληνικής Λέσχης Μπονσάι.